آتشکده آمل
آمل
آتشکده آمل
آتشکده آمل، که آرامگاه «شمس آمل» نیز خوانده میشود، سازهای به جا مانده از قرنهای میانه ایران است که بر شالوده و الگوی سازهای از دوران ایران باستان ساخته شده است. این آتشکده در قرن نهم خورشیدی کاربری آرامگاهی پیدا کرد، چنانکه پیکر شمس الدین محمد بن محمود آملی از پزشکان نامدار آن دوران درون آتشکده به خاک سپرده شده است. نام این آتشکده در فهرست آثار ملی ایران جای دارد که نشان از جایگاه هنری، معماری و تاریخی این سازه است.
آتشکده های شهر آمل تا سده دوم خورشیدی درون باوری شهر جا داشته و بیرون ماندن آن از بافت شهریِ امروز آمل نشان دهنده جابجایی بافت شهری در سده های میانه است. آتشکده آمل امروزه در نزدیکی بافت قدیمی و بازار شهر جای دارد، گرچه در یک سند از سده های میانه در نزدیکی دروازه آمل یادداشت شده است.
آتشکده آمل یک چهارتاقی با روش ساختمانی پارتی و ساسانی است. این آتشکده 4 دیوار به درازای 4.5 متر از بیرون و 3 متر از درون، 4 درگاه که امروزه یکی باز و 3 دیگر بسته شده، 2 تاقنما و 1 گنبد دارد. در بالای سازه یک «گیلویی» یا کناره گچی، گردنی 8 پهلوی گنبد، 3 رج آجرچین قاشقی، 3 رج مقرنس و نیز در 4 گوشه 4 ترنبه آذین بندی شده است. مقرنس رج دوم کاشیکاری به رنگ سبز است. در درون سازه در هر پهلو یک قاب چهارگوش کار شده است. ماده سازه این اتشکده از آجر و خشت هایی در برش-های گوناگون و ساروج و سنگ ساخته شده است. گنبد این آتشکده که امروزه ویران شده و با ماده فلزی به جای آجر در دست بازسازی است، گرد، برجمانند و دو پوش بوده است. ساختار آشنای این گنبد در پوسته بیرونی «خود» و در پوسته درونی «آهیانه» نامیده می شده است. سازه از درون به آجرکاری های گرد یا مقرنس آراسته شده است.
با وجود این که در دوران قاجار دمورگان و دونالد ویلبر از سازه این آتشکده نقشه برداری کرده بودند، نخستین سند تصویری از آتشکده امل به دوران ناصر الدین شاه قاجار باز میگردد. در اطراف آتشگاه آمل نشانه های تاریخی از دورههای تاریخی گوناگون به دست آمده است. از این میان، سفالینه هایی از دوران آهن تا سده های میانه یافت شده است که نمونه های سده های میانه پیرامون آتشکده آمل با نمونه هایی در سمرقند و گرگان همانندی دارد. آتشکده آمل چندین بار تا به امروز تا اندازهای آسیب دیده و دوباره بازسازی شده است.